کازانتزاکیس پس از اتمام دبیرستان به مدت چهارسال در دانشگاه آتن به تحصیل پرداخت و در سال ۱۹۰۶ میلادی به کسب درجه دکترا در رشته علوم قضائی نایل آمد.
در سال‌های ۱۹۰۷ - ۱۹۰۹ میلادی در کالج فرانسه به تحصیل علوم سیاسی پرداخت و در جلسات درس برگسن باعلاقمندی شرکت کرد. در جنگ بالکان وارد ارتش یونان شد و علیه دشمن مبارزه کرد و پس از جنگ، شغل مدیریت کل را در وزارت اموراجتماعی پذیرفت و چندی نیز نماینده سازمان یونسکو در پاریس بود. در سال ۱۹۴۷ میلادی یونان را به مقصد جزایر آنتیب ترک کرد تا به فعالیت‌های ادبی خود ادامه دهد.
کازانتزاکیس ناظر جنگ‌های داخلی اسپانیا بود و به کشورهای چین، ژاپن، مصر ، فلسطین اشغالی، ایتالیا ، انگلستان، اتریش ، قبرس و فرانسه مسافرت کرد. آثارش به اکثر زبان‌ها ترجمه شده‌است. کتاب کوچک و صدصفحه‌ای «سیر و سلوک» که در سال ۱۹۲۳ منتشر شد، اساس تفکرات فلسفی نویسنده‌است، آنچنان که سی و دو سال بعد کازانتزاکیس می‌نویسد: کتاب سیر و سلوک مانند دانه‌ای بود که رویِش دیگر آثارم را بنا گذاشتم و پس از آن هرچه نوشتم تفسیر و تصویری از آن بود.
نیکوس کازانتزاکیس به تناوب تحت تأثیر جریانات مختلف و زمان‌های متفاوت قرار گرفت که میتوان از مسیحیت، بودیسم، فلسفه فریدریش نیچه، هانری برگسن، هنری جیمس، آرتور شوپنهاور نام برد.
وی به مارکسیسم - لنینیسم گرایش داشت ولی هیچگاه عضویت هیچ حزب کمونیستی را نپذیرفت.
با نوشتن کتابهای «مسیح بازمصلوب» یا «رنج‌های یونانی»، کلیسای کاتولیک و ارتدکس‌ها را به انتقاد گرفت. در سال ۱۹۵۴ میلادی کتاب «مسیح باز مصلوب» در لیست کتابهای ممنوعه قرار گرفت که این خود سبب معروفیت جهانی وی شد.
از کازانتزاکیس برخی کتاب‌ها ، همانند آخرین وسوسه مسیح، آزادی یا مرگ، مسیح بازمصلوب در ایران با ترجمه زنده یاد محمد قاضی برگردان فارسی شد.
در تاریخ ۲۸ ژوئن (۱۹۵۶) در وین جایزه بین‌المللی صلح را دریافت کرد و پس از یک مسافرت کوتاه به چین، در اثر بیماری سرطان خون به بیمارستان «فرایبورگ» منتقل و در 26 اکتبر 1957 در همان‌جا درگذشت. در ۳ نوامبر (۱۹۵۷) جنازه او را به یونان آوردند و تا مراسم خاک‌سپاری به سرد خانه‌ای که مخصوص افراد گمنام است سپردند. نیکوس کازانتزاکیس در زادگاه خود به خاک سپرده شد. سنگ نبشته قبرش چنین است:
«نه آرزوئی دارم، نه می‌ترسم. من آزادم»
از جمله آثار نیکوس کازانتزاکیس میتوان به کتابهای زیر اشاره کرد:
سیر و سلوک(۱۹۲3)،اودیسه(۱۹۳۸)،زوربای یونانی(۱۹۴۶)،قاتل برادر سودوم و گومورا، مسیح بازمصلوب (۱۹۴۸)، آزادی یا مرگ یا کاپیتان میکالیس(۱۹۵0)، آخرین وسوسه مسیح (۱۹۵1)، مناظر سحرآمیز یونان، فرانس فن آسیزی(۱۹۵۶) در ایران با نام «سرگشته راه حق» ترجمه شده است.
گزارش به خاک یونان (۱۹۶۱)، کازانتزاکیس بسیاری از شاهکارهای ادبی و فلسفی را به زبان یونانی ترجمه و تفسیر کرده‌است. آثار هومر، دانته و کتابهای «تولد تراژدی» و چنین گفت زرتشت نیچه، گفتگو با اکرمان و فاوست - جلد اول اثر گوته، همچنین آثار چارلز داروین، شکسپیر و گارسیا لورکا از جمله ترجمه‌های او هستند.
برخی از نوشته‌های کازانتزاکیس به فیلم هم در‌آمده اند که معروفترین آن زوربای یونانی با بازی خیره کننده آنتونی‌کوئین است که موسیقی آن هم شهرتی جهانی پیدا کرد.
